Wat zijn bioplastics? Bioplastic is een zeer breed begrip, en wordt vaak gebruikt om meerdere soorten plastic te beschrijven, zoals biologisch afbreekbare plastics en biobased plastics. Deze plastics hebben allemaal verschillende eigenschappen en kenmerken en daarmee verschillende voor- en nadelen.
Het gebruik van bioplastics wordt breeduit bediscussieerd. Biedt het kansen voor producenten en importeurs van verpakte producten in het kader van een circulaire economie of heeft het meer nadelen dan voordelen?
In dit artikel worden de verschillende soorten bioplastics uitgebreid behandeld en wordt antwoord gegeven op veel gestelde vragen rondom dit onderwerp.
Verschillende soorten bioplastics
Bioplastics kunnen onderverdeeld worden in twee groepen.
- Composteerbare biobased plastics
- Niet composteerbare biobased plastics
Daarnaast kun je plastics welke gemaakt zijn van fossiele grondstoffen onderverdelen in twee groepen:
- Composteerbare plastics (o.a. PBAT, PCL).
- Niet composteerbare plastics (reguliere PE)
Wat houdt biobased-, biologisch afbreekbaar en composteerbaar in?
De term biobased zegt alleen iets over de oorsprong van het materiaal waaruit de plastics worden gemaakt. Deze plastics worden gemaakt van natuurlijke materialen, zoals zetmeel of suikerriet. De plastics zijn niet per definitie biologisch afbreekbaar of composteerbaar.
Hier zie je een afvalzak die wij voor Pinkpop hebben geproduceerd die voor 97% uit natuurlijke materialen bestaat!
Iets is biologisch afbreekbaar wanneer schimmels en bacteriën het op een biologische wijze kunnen afbreken, zonder dat er reststoffen overblijven. Wanneer een materiaal industrieel composteerbaar is, is het net als biologisch afbreekbaar op een biologische manier af te breken. Het verschil tussen biologisch afbreekbaar en composteerbaar is dat er bij composteerbaar een tijdslimiet aan zit. De afbraak van het plastic is sterk afhankelijk van omgevingsfactoren als temperatuur, aanwezigheid van zuurstof en water, en aanwezigheid van micro-organismen. Plastic is (industrieel) composteerbaar als het binnen twaalf weken in een industriële composteerinstallatie met temperaturen oplopend tot 65 graden bijna volledig verdwijnt. Het materiaal wordt dan afgebroken tot water, methaan en CO2. In de natuur duurt dit afbreekproces veel langer.
1. Composteerbare biobased plastics
Composteerbare biobased plastics zijn dus plastics die én gemaakt zijn van natuurlijk materiaal én die in theorie volledig verdwijnen in een composteerinstallatie. Voorbeelden hiervan zijn onder andere PLA, PHA en PBS.
PLA is een van de populairste vormen van bioplastics en wordt gemaakt van melkzuur dat wordt verkregen uit landbouwgewassen als maïs en suikerruit. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt als verpakkingsmateriaal voor voedingsmiddelen en voor plastic drinkbekertjes. Ook kan het als inkt voor 3D-printers gebruikt worden. PLA is industrieel composteerbaar, alleen het doet er veel langer over dan gft-afval om te composteren. Dat zorgt ervoor dat wanneer mensen het bij het gft-afval gooien het alsnog overblijft en als restafval wordt verbrand. Ook thuis op de composthoop vergaat PLA niet.
PLA kan in principe gerecycled worden, maar niet samen met reguliere plastics. Dit kan namelijk een negatieve invloed hebben op de kwaliteit van het gerecyclede plastic. Het moet dus apart ingezameld worden en in een aparte recycle-installatie gerecycled worden. Op dit moment gebeurt dat nog niet in Nederland omdat het bij het huidige lage volume niet interessant is zowel qua kosten als qua kosten per milieuvoordeel. Nu wordt het samen met restafval verbrand met energieterugwinning.
2. Niet composteerbare (deels) biobased plastics
Niet composteerbare biobased plastics zijn plastics die voor een deel van natuurlijk materiaal zijn gemaakt, maar die behandeld moeten worden als regulier plastic. Voorbeelden hiervan zijn bio-PE, bio-PET en bio-PTT.
Op basis van productievolume is bio-PET op dit moment de belangrijkste biobased plastic. Bio-PET is gedeeltelijk biobased polyester en heeft precies dezelfde chemische structuur en eigenschappen als traditioneel PET. Het materiaal kan daarom heel goed worden geïmplementeerd in producten zonder dat het problemen veroorzaakt voor de huidige recyclestromen.
Regulier PET wordt geproduceerd door polymerisatie van ethyleenglycol en tereftaalzuur. Om de huidige commercieel beschikbare bio-PET te maken wordt ethyleenglycol uit biologische grondstoffen gepolymeriseerd met op aardolie gebaseerd tereftaalzuur. Op dit moment is maar 20% biobased, maar dit geeft toch een milieuwinst wat betreft CO2-uitstoot en uitputting van energiebronnen. Om 100% bio-PET te kunnen maken moet dus ook tereftaalzuur gemaakt worden van natuurlijke grondstoffen. Dit is mogelijk, maar zeer complex. Onderzoek richt zich nu op de ontwikkeling van meer economische productieroutes en op de opschaling van bestaande productieroutes.
3. Composteerbare plastics (niet biobased)
Dit zijn olie-gebaseerde plastics die composteerbaar zijn, zoals PBAT, PCL en PVA. Deze plastics zijn een volledig biologisch afbreekbaar alternatief voor polyethyleen met een lage dichtheid en vergelijkbare eigenschappen zoals flexibiliteit en veerkracht. Hierdoor kan het gebruikt worden voor vergelijkbare toepassingen als wikkels en plastic zakken. Het nadeel is dat het vrij duur is en toch minder snel composteert dan wenselijk.
PBAT is heel flexibel en wordt daarom vaak gemengd met rigid biobased plastics (zoals PLA) om betere mechanische eigenschappen te verkrijgen. Puur PLA heeft vanwege zijn flexibiliteit beperkte toepasbaarheid.
PCL wordt o.a. gebruikt in de medische tak voor oplosbare hechtingen.
PVA is elastisch en plakkerig, wordt o.a. gebruikt voor verpakking van afwasmachine tabletten.
Recyclen van bioplastics
De meeste bioplastics, met uitzondering van bio-PE en bio-PET, zijn niet geschikt om in het recycleproces terecht te komen. Dit zou een negatieve invloed hebben op de kwaliteit van het recyclaat.
Bepaalde biobased plastics, waaronder PLA, kunnen separaat wel goed gerecycled worden. Er zijn een aantal recyclefabrieken die dit doen, maar zoals eerder uitgelegd gebeurt dat nog niet op grote schaal. Door het huidige lage volume is dit zowel qua kosten als qua kosten per milieuvoordeel niet interessant. Nu wordt het samen met restafval verbrand met energieterugwinning.
Er wordt momenteel veel onderzoek gedaan naar de mogelijkheid van uitsortering van bijvoorbeeld PLA, en wat hiervan de kosten, de baten en milieuvoordelen zouden zijn.
Composteren van bioplastics
Er is veel onduidelijkheid over de verschillende soorten bioplastics en hoe je er mee om moet gaan. Veel mensen denken dat alle bioplastics composteerbaar zijn. Dit is zoals hierboven uitgelegd niet het geval. En zelfs wanneer de bioplastics wel composteerbaar zijn, zitten er in de praktijk nog haken en ogen aan. Op dit moment geldt dat biologisch afbreekbare kunststof verpakkingen niet bij het gft-afval horen, zelfs niet als ze voorzien zijn van een Kiemplant-logo of het OK Compost-logo (zie onderste alinea). Alleen biologisch afbreekbare kunststof zakken die gebruikt worden bij de gft-inzameling mogen bij dit afval, simpelweg omdat het de inzameling van gft-afval verhoogt.
Bioplastics die toch in een industriële composteerinstallatie terechtkomen blijven vaak achter als restafval en worden alsnog verbrand. En als de plastics wel op tijd composteren, verlagen ze de kwaliteit van compost.
Dit werd mooi geïllustreerd in een recente aflevering van De Monitor. Veel bedrijven, instituties en organisaties, waaronder de Rijksoverheid, investeren veel geld en moeite in het aanschaffen en apart inzamelen van bijvoorbeeld bioplastic bekertjes. In de aflevering van de Monitor is te zien dat dit gelijk bij het restafval wordt gevoegd, om de hierboven benoemde redenen.
Opvallend is dat een nog recenter onderzoek van Wageningen Food & Biobased Research (WUR) aantoont dat composteerbare plastics prima verwerkt kunnen worden in het huidige GFT-afvalverwerkingsproces. Dit gaat in tegen alle dusver bekende voorbeelden uit de praktijk. En dit neemt niet weg dat het de kwaliteit van compost verlaagt. Bioplastics vormen in die zin ook in dit regeneratieproces een bron van vervuiling.
De grootste misvatting is dat bioplastics vanzelf vergaan als ze in de natuur belanden. Net als regulier plastic, doet biologisch afbreekbaar plastic er in het milieu tientallen jaren over om te vergaan. En in zee duurt dit nog veel langer dan op land. Het is er kouder, het broeit er niet en er zijn geen bacteriën om dit soort plastic af te breken. Het zorgt daardoor in de zee voor net zoveel ongemakken als normale plastics. De stempel ‘biologisch afbreekbaar’ blijkt ervoor te zorgen dat mensen het eerder in de natuur laten slingeren, omdat ze denken dat het toch wel vergaat. In die zin zou je kunnen zeggen dat bioplastics ook de restafvalstroom “vervuilen”, al komt dat in dit geval vooral door het gedrag van de gebruikers.
Wat zijn de voordelen van bioplastics?
Het grote voordeel van biobased plastic producten is dat er wordt bespaard op fossiele grondstoffen door gebruik te maken van hernieuwbare biomassa. Daarnaast levert het maken van biobased plastics een 50 tot 100 procent lagere CO2-uitstoot dan andere soorten plastic. Ook zijn biobased en biologisch afbreekbare plastic in principe goed te composteren of te recyclen, mits dit op de gepaste manier gedaan wordt.
Wat zijn de nadelen van bioplastics?
Hierboven zijn al een aantal nadelen besproken. Bijvoorbeeld het feit dat het niet snel genoeg composteert en dat het niet samen met reguliere fossiele plastics kan worden gerecycled. Maar het grootste nadeel van bioplastics is het gebrek aan kennis bij een groot deel van de bevolking. Wanneer er niet op de juiste manier met de producten wordt omgegaan, kan het zorgen voor een verstoring van de huidige processen.
Bioplastic biedt echter veel voordelen. Onderzoek naar nieuwe vormen en toepassingen is in volle gang. Als de vraag naar bioplastics groter wordt, bijvoorbeeld door milieuheffingen op conventionele plastics, leidt dit tot schaalvergroting. Dit kan zorgen voor efficiëntieslagen in het productieproces en dus een dalende prijs.
Met welk symbool worden bioplastics aangeduid?
Ten slotte nog wat symbolen waaraan je bioplastics kunt herkennen.
Het Kiemplantlogo en OK Compost logo hebben dezelfde betekenis. Producten met dit logo zijn industrieel composteerbaar. De logo’s staan op zakjes, hoesjes en bakjes van composteerbaar kunststof. Alleen composteerbare zakken (met Kiemplantlogo of OK-compostlogo) om je gft in te verzamelen mogen in de gft-bak. Andere composteerbare verpakkingen en composteerbare producten moeten bij het restafval. Het is namelijk niet duidelijk of de doorlooptijd in de industriële composteerinstallatie lang genoeg is om composteerbare plastics binnen die tijd goed af te breken. De verpakkingen mogen ook niet thuis op de composthoop, daar vergaan dergelijke materialen ook niet goed.
Het OK Home Compost logo garandeert dat het product geschikt is om thuis gecomposteerd te worden.
Het OK biobased logo geeft aan of een product uit hernieuwbare materialen bestaat. Het kent vier niveaus, van verpakkingen die voor minimaal 20 procent (één ster) tot verpakkingen die voor maximaal 80 procent (vier sterren) uit hernieuwbare materialen bestaan. Het logo zegt niks over de composteerbaarheid van de verpakkingen.
Heeft u vragen naar aanleiding van dit artikel?
Heeft u vragen over het gebruik van bioplastics? Neem dan contact op met een van onze ervaren werknemers via onderstaand contactformulier. Je ontvangt dan zo snel mogelijk een reactie.
Dit artikel is gepubliceerd op: 02-01-2021.